Het is een cliché dat we elk jaar opnieuw horen en lezen: het feest van Allerheiligen op 1 november – en Halloween dat daaruit is gegroeid – is weinig meer dan het oude Keltische Samhain in een christelijk jasje. In Ierland vierden de oude Kelten op 1 november hun Samhain. Toen het christendom er werd ingevoerd, bleek dit feest niet uit te roeien. Dus plaatsten de  christenen op die dag hun eigen Allerheiligen en kerstenden zo een oeroud Iers gebruik.

Maar klopt dit? De jongste jaren plaatsen enkele historici en volkskundigen hier vraagtekens bij. Zij wijzen erop dat in de volkscultuur vaker voor bestaande gebruiken (zoals Halloween) naar een oude oorsprong wordt gezocht, en dat die desnoods wordt verzonnen. Volkskundigen praten in die gevallen over een ‘invented tradition’.

Ondanks veelvuldig onderzoek zijn geen oude teksten bekend waaruit blijkt dat het Allerheiligen-feest op 1 november in Ierland het oudere Samhain heeft vervangen. De oudste Ierse bronnen maken gewag van een Allerheiligen in de lente, gekoppeld aan Pasen. Dus niet op 1 november. Dit spoorde met de algemene praktijk binnen het vroege christendom om Allerheiligen aan Pasen te koppelen, d.w.z. aan het feest van de verrijzenis.

Pas rond of kort na 800 – toen Ierland al enkele eeuwen christelijk was – werd in Ierland en Wales dit feest op 1 november gevierd. Daarmee liepen de Kelten behoorlijk achterop. Rond 800 vierde men in Rome al meer dan een eeuw Allerheiligen op 1 november. Ook Duitsland kende rond 800 al de 1 november-datum van Allerheiligen. Kennelijk moeten we het verplaatsen van het Allerheiligen-feest van de lente naar 1 november niet in Ierland maar in de Romeinse sfeer zoeken. Ver buiten de Keltische gebieden.

Een lezing die vragen stelt bij algemeen verspreide ideeën.

Clerinx heeft over de oorsprong van Halloween gesproken voor o.m.:
- Keltisch Colloquium, Stichting AG van Hamel voor Keltische Studies, Utrecht
- Cultureel Centrum De Vryheit, Lommel
- Leuvense Vereniging voor Volkskunde
- Algemeen Nederlands Verbond / Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed (Faro), Brussel.


Literatuur:
- Clerinx, H. 'Oud Keltisch of oud Duits feest? Hoe heidens is Allerheiligen?' In: Omtrent. Davidsfonds, november 2005.
- Clerinx, H. 'Op zoek naar de Keltische wortels van Halloween. Allerheiligen en Samhain.' In: Traditie. Utrecht, Nederlands Centrum voor Volkscultuur, najaar 2010.
- Clerinx, H., ‘De wortels van Halloween’. In: Geschiedenis Magazine. Amsterdam, Spiegel Historiael, oktober 2013.
- Clerinx, H. De god met de maretak. Kelten en de Lage Landen. Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2023.

Duur van de lezing:
45 minuten